TALEP ÖZETİ:

Katılım bankalarının mücbir sebep durumlarında başvurdukları borç yapılandırma işlemi ve hazine işlemlerinin teverruk yöntemiyle gerçekleştirilmesi amacıyla TÜRİB üzerinden uygulanan bir yapı tasarlanmıştır. Bu yapıda aşağıdaki işlem adımları takip edilecektir:

- Likidite yöntemine ihtiyaç duyan katılım bankası veya borcunu ödeyemeyen müşteri teverruk talebini finansman sağlayan/sağlayacak katılım bankasına iletir.

- Talebi uygun bulunan katılım bankası TÜRİB üzerinden lisanslı depolardaki ürünü temsil eden ELÜS(Elektronik Ürün Senedi) satın alınır.

- Katılım bankası satın almış olduğu ELÜS'ü müşterisine vadeli olarak satar. TÜRİB MKK'ya (Merkezi Kayıt Kuruluşu) satım işlemini bildirerek ELÜS'ün müşterinin mülkiyetine geçmesini sağlar.

- Müşterinin satın aldığı ELÜS'ü peşin bedelle satarak nakit temin etmek, yatırımcı aracı olarak elinde tutmak veya senedin temsil ettiği ürünü fiziksel olarak temsil almak hususunda muhayyerdir.

KARAR :

İlgi yazı ekinde gönderilen "TÜRİB ELÜS" konulu bilgi notu ve sunum incelendiğinde Danışma Kurulunun 04.10.2019 tarih ve 2 sayılı Teverruk Standardının 2.4. maddesinde yer alan "Organize teverruk işlemi caiz değildir. Böyle bir işleme ancak klasik teverrukun uygulanmasının mümkün kılan düzenlemeler yapılana ya da alternatif meşru yöntemler geliştirene kadar sadece fon kullandırma sonucu oluşup ödeme güçlüğü çekilen borçları yapılandırma ve katılım bankasının acil likidite ihtiyacını giderme amacıyla müracaat edilebilir." hükmü çerçevesinde ve bu iki alanla sınırlı olarak organize teverrukla ilgili mevcut uygulamalara alternatif yeni bir düzenlemenin yapıldığı görülmektedir.

Bu düzenleme mevcut uygulamalarla karşılaştırıldığında olumlu olarak değerlendirilmektedir. Fakat özü itibariyle Danışma Kurulunun 04.04.2019 tarih ve 12 sayılı kararı ve yine 04.10.2019 tarih ve 2 sayılı standardın caiz caiz olmadığı belirtilen organize teverruk kapsamının tümüyle dışında değildir. Organize teverrukta olduğu gibi bunda da para borcunun zamana bağlı olarak artırılması veya para mübadelesinin yine zamana bağlı olarak fazlalık eklenerek yapılmasını hedefleyen işlemler seti söz konusudur. Bu set içinde katılım bankasından vadeli ELÜS satın alan borçlu müşteriye satın aldığı ELÜS'ü teverruk havuzunda satma, satmayıp elinde tutma veya ELÜS'ün temsil ettiği malı teslim alma seçeneklerinin tanınması, işlem setinin birinci basamağında satın alınan ELÜS'ün son basamakta ilk satıcıya dönmemesi için önlemler alınması önceki uygulamalara göre olumlu gelişmelerdir. Fakat bu sete dahil olan işlemlerin TÜRİB'de özel olarak ayrılan teverruk havuzunda yapılması, bu havuza dahil olan ELÜS'ler için gün içinde değişmeyecek fiyatlar tespit edilmesi, alım ve satım fiyatlarının aynı olması, asıl hedefin vadesinde ödenemeyen borcun zaman karşılığında artırılması, acil likidite ihtiyacında da peşin alınan paranın zaman karşılığında fazlalıklı olarak ödenmesi olduğunu ve yapılan işlemlerin bu maksada hizmet eden şekli işlemler olduğunu göstermektedir. Bu sebeple Danışma Kurulunun yukarıda belirtilen teverruk kararı ve standardında geçici olarak iki konuda uygulanabileceğini belirttiği organize teverruk işleminin bundan böyle söz konusu bilgi notunda ve sunumda belirtilen piyasalar aracılığıyla ve anlatılan şekilde yapılması uygundur.

Alım satım işlemlerinin teverruk için tahsis edilmiş ayrı bir havuz yerine serbest alışveriş imkânının bulunduğu piyasalarda ve bunlardan biri olan TÜRİB ELÜS piyasasında katılım bankacılığı ilke ve standartlarına uygun olarak yapılması halinde işlem, organize teverruk olmaktan önemli ölçüde uzaklaşacaktır.

İlgi bilgi notunda teverruk işlemleri için kurulması düşünülen ve merkezinde özel teverruk havuzunun bulunduğu piyasa için "İslami ELÜS Piyasası" denilmesinin düşünüldüğü anlaşılmaktadır. Bu piyasa için 'İslami' nitelemesi uygun değildir.

GEREKÇE: 

Organize teverruk, daha önceki kararlarda ve gerekçelerinde izah edildiği gibi caiz görülmemiştir. İlgili talepte teklif edilen yöntem, özü itibariyle organize teverruk kapsamının tamamen dışında değildir. 04.10.2019 tarihli ve 2 sayılı teverruk standardında "... gerçek bir alım ve satımının amaçlanmaması, alım satıma konu mal üzerinde sadece birtakım kaydi işlemler yaparak faize benzer şekilde vade karşılığında ilave bir borçlanma yoluyla nakit edilmesi, katılım bankasının müşteriye vadeli sattığı malı tekrar müşteri adına peşin olarak satması ve bütün işlem süreçlerinin önceden planlanmış olması gibi sebepler, işlemi fakihlerin çoğunluğunca caiz görülmeyen îne satışın ayaklaştırmaktadır." gerekçesi ile organize teverrukun caiz olmadığı belirtilmişti. Bu yeni modelde her ne kadar yukarıdaki gerekçede zikredilen "katılım bankasının müşteriye vadeli sattığı malı tekrar müşteri adına satma mahzuruna karşı takdirle karşılanan bazı tedbirler alınmışsa da diğer bazı mahzurların bu modelde de mevcut olduğu görülmektedir. 

Teverruk işlemi için önerilen bu yeni modelin yukarıdaki mahzurlar dolayısıyla yanıltıcı olacağı için  "İslami ELÜS Piyasası" gibi bir nitelemeyle isimlendirilmesi doğru değildir.

En doğrusunu Yüce Allah bilir.