TALEP ÖZETİ:
Katılım bankacılığındaki murâbaha işleminin mahiyetini ve işlem esnasında gözetilmesi gereken fıkhî hükümleri içeren ve 06/05/2021 tarihinde yayımlanan Murabaha Standardının “2.8. Vekâlet ile ilgili hükümler” başlıklı maddesinde;
“Katılım bankasının murâbaha konusu malı bizzat kendisinin satın alması ve eğer vekili vasıtasıyla alacaksa bu vekilin, katılım bankasının o malı daha sonra satacağı nihaî müşteri dışında üçüncü bir kişi olması asıldır. Bu hükmün uygulanma imkânı olmadığı durumlarda müşteriye sadece alım vekâleti verilebilir. Her iki halde de malın nihaî müşteriye satışı banka tarafından yapılmalı ve mal bedeli de ilk satıcıya yine banka tarafından ödenmelidir.” hükmü yer almaktadır.
Diğer taraftan, 08/07/2021 tarih ve 31535 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile birlikte Yönetmeliğe "Usul ve esasları Kurul tarafından belirlenen hallerde bedelin satıcıya ödenmesi şartı aranmaz” hükmü eklenmiş, sözkonusu hükmün hangi durumlarda uygulanacağı ve bedelin satıcıya ödenemediği durumların belirlenmesi amacıyla Birliğimiz nezdinde birtakım çalışmalar başlatılmıştır. Müşteri hesabına ödeme yapılacak olan hususların Birliğimiz Danışma Kurulunca da incelenmesi ve onaylanması sonrasında BDDK’ya gönderilmesi Kurum tarafından talep edilmiştir.
Yapılan çalışmalar neticesinde mevzuatsal veya benzeri zaruri sebepler ile müşterinin hesabına geçilen ve nihai olarak ödemenin satıcıya ulaştığına ilişkin kontrolün yapıldığı uygulamalara ilişkin işlem akışlarının yer aldığı bir sunum hazırlanmıştır. Sunumda belirtilen uygulamalar görüş ve değerlendirmeleriniz neticesinde Kurum’a iletilecektir. Bu itibarla konu ile ilgili görüş ve değerlendirmelerinizin Genel Sekreterliğimize iletilmesi hususu bilgilerinize sunulur.
KARAR:
Murabaha işlem setinde akitlerin sıhhati açısından ehemmiyet arz eden husus, her bir akdin şartlarına ve süreçlerine riayet edilerek yapılmasıdır. Mal bedelinin ödenmesi, akdin müşteriye yüklediği bir borçtur. Müşteri, bu borcu doğrudan kendisi ödeyebileceği gibi vekili aracılığıyla da ödeyebilir. Ancak katılım bankalarının yaptığı murabaha işlemlerinde; işlem süreçlerinin doğru yürütülebilmesi, yapılan işlemin alım satım olduğu bilincinin canlı tutulması ve mal bedeli olarak ödenen paranın başka amaçlarla kullanılmaması için Murabaha Standardının 2.8.1. no.lu maddesinde ödemenin prensip olarak banka tarafından doğrudan satıcıya yapılması gerekli görülmüş, 2.8.2. no.lu madde ve gerekçesinde müşteri hesabına yapılacak ödemeler zaruri durumlarla sınırlı tutulmuştur.
Bu husus göz önünde bulundurularak talep yazısı ekinde belirtilen işlemler incelenmiş olup, şu işlemlerin, sistemsel zorunlulukların başka bir alternatife imkan tanımaması sebebiyle ödemenin doğrudan satıcıya yapılması yönünde Murabaha Standardında yer alan genel kuralın istisnası olabileceği değerlendirilmiştir: 1. Satıcının farklı bankada DBS hesabının olması 2. Müşterinin satıcı vadesini kullanarak murabaha işlemi yapması 3. Farklı bankada açılan akreditifler 4. Müstahsil ödemeleri 5. Çoklu satıcının olduğu durumlar 6. ELÜS alımlarına ilişkin finansmanlar 7. Teşvikli belgesiz ihracat taahhütlü fon kullandırım işlemlerinde döviz ödemesi 8. Murabahadaki mal alımına bağlı olan ve işlemin ayrılmaz bir parçası olan vergi ödemeleri.
Bununla birlikte söz konusu işlemlerde her ne kadar katılım bankası adına yapılan ödemeler müşteri hesabı üzerinden gerçekleştirilse de ekte belirtilen süreçlere ve murabaha işleminin sıhhati için standartta yer alan tüm kurallara riayet edilmesi, aynı zamanda yapılan ödemenin, katılım bankası tarafından satın alınan mal bedeli için yapıldığının şeffaf ve denetlenebilir bir biçimde kayıt altına alınması gerekir. Ayrıca, finansal işlemlerin standarda uygun olarak gerçekleştirilmesini temin etmek ve işlemlerin doğal yapısının istisnalarla bozulmasının önüne geçmek amacıyla sistemsel zorunlulukları meşru alternatif yollarla giderebilmenin yöntemleri üzerinde çalışma zarureti vardır.
En doğrusunu Yüce Allah bilir.